της Ευγενίας Μανωλίδου
Ο ελληνικός κόσμος υπήρξε γεμάτος θέατρα. Άλλα ακέραια, άλλα μισοθαμμένα αποδεικνύουν ότι το θέατρο αποτελούσε έναν θεσμό με κεντρική θέση στην πόλη. Ήταν όμως μόνον μέσον ψυχαγωγίας;
Η αφετηρία βρίσκεται τον 6ο αιώνα π.Χ., όταν ο Θέσπις τόλμησε να σταθεί απέναντι στον χορό και να αποκριθεί, να απαντήσει. Έτσι γεννήθηκε ο «ὑποκριτής.» Στους αιώνες που ακολούθησαν όταν η λέξη «ὑποκρίνομαι» απέκτησε την έννοια της προσποίησης, αυτή η υπέροχη, εύπλαστη ελληνική γλώσσα, γέννησε τον όρο «ηθοποιός», αυτός που ποιεί ήθος, έναν όρο που αποτύπωσε την ουσία του θεάτρου, αφού κάθε παράσταση προέβαλε το ήθος και δημιουργούσε μία στάση ζωής.
Δημιουργώντας ήθος, το θέατρο καθοδηγούσε τον άνθρωπο. Σε στοχασμό, σε κριτική ικανότητα, σε εσωτερική ωρίμανση… Η αγωγή που προσέφερε ήταν συνολική, γιατί συνέδεε το λόγο, τη μουσική και τη δράση. Η λογική συναντούσε το συναίσθημα, το συναίσθημα μετασχηματιζόταν σε σκέψη και μέσα από αυτήν τη δυναμική αλληλεπίδραση διαμορφώνονταν ολοκληρωμένοι πολίτες. Αυτή η αγωγή της σκέψης και του συναισθήματος γέννησε την ψυχαγωγία μία διαδικασία παιδείας που οδηγούσε την ψυχή σε βαθύτερη κατανόηση και ισορροπία.
Μέσα από την τραγωδία ο θεατής μάθαινε να αναμετριέται με τα πάθη του και να τα μεταμορφώνει σε κρίση και αυτοσυγκράτηση. Η διαδικασία αυτή οδηγούσε στην κάθαρση, στην ψυχολογική εκτόνωση που απελευθέρωνε και ελάφραινε την ψυχή. Μέσα από την κωμωδία αναγνώριζε τις αδυναμίες του και μάθαινε να τις αντιμετωπίζει με ελαφρότητα και σύνεση. Έτσι η ψυχαγωγία από παιδεία της ψυχής, οργανικό τμήμα της συνολικής αγωγής του ανθρώπου, γινόταν και θεραπεία, μια λέξη που αρχικά σήμαινε φροντίδα και περιποίηση, από το ρήμα «θεραπεύω» που υποδηλώνει την υπηρεσία προς τον άλλο, τη μέριμνα για την υγεία και την ισορροπία του.
Αυτή η έννοια βρίσκει το πιο χαρακτηριστικό της παράδειγμα στην Επίδαυρο. Εκεί, το περίφημο θέατρο δεν στήθηκε απομονωμένο, αλλά μέσα στο μεγάλο Ασκληπιείο, το σπουδαιότερο θεραπευτικό κέντρο της αρχαιότητας. Η παρακολούθηση των παραστάσεων αποτελούσε μέρος της συνολικής φροντίδας, της θεραπείας. Όπως τα λουτρά, η διατροφή, οι ενυπνιάσεις (εγκοιμήσεις) και οι τελετουργίες του ιερού, έτσι και η συγκίνηση από κοινού στο θέατρο συνέβαλλε στην ίαση. Το θέατρο, λοιπόν, υπήρξε αγωγή και ψυχαγωγία, αλλά ταυτόχρονα και θεραπεία με την κυριολεκτική της έννοια: φροντίδα του σώματος και της ψυχής. Το σχολείο των Ελλήνων για αιώνες.
Από αυτό το σχολείο διδάχθηκε όλη η Ευρώπη, και όχι μόνον στην πρακτική του θεάτρου, αλλά και στη γλώσσα, αφού το λεξιλόγιο του θεάτρου μεταφέρθηκε σχεδόν αυτούσιο μέσω των λατινικών στις ευρωπαϊκές γλώσσες: theatre, tragedy, comedy, αλλά και therapy, hypocrisy… Από αυτό το σχολείο μπορούμε να διδαχθούμε ακόμη και σήμερα. Και δεν αναφέρομαι στον προφανή εκπαιδευτικό χαρακτήρα των αρχαίων δραμάτων, αλλά από τη μίμηση στην τάξη. Ειδικά στο απαιτητικό μάθημα των αρχαίων Ελληνικών, δίνοντας στα παιδιά ρόλους, τα μεταμορφώνουμε. Το θέατρο λειτουργεί υποσυνείδητα, οι αιώνες της εμπειρίας του λειτουργούν ανώδυνα και ευεργετικά και τα παιδιά απολαμβάνουν να υποκρίνονται θεούς και ήρωες, δυνατούς, βασανισμένους, νικητές και ηττημένους και ασυναίσθητα μαθαίνουν.
Και κάπως έτσι, ο κύκλος κλείνει. Το θέατρο, από τις πλαγιές της Επιδαύρου μέχρι την τελευταία σχολική αίθουσα, παραμένει μια πράξη βαθιά παιδευτική και αποτελεί ένα διαχρονικό εργαλείο που μορφώνει χωρίς απαραιτήτως να διδάσκει και που καλλιεργεί χωρίς να επιβάλλει. Είναι το άγγιγμα της παιδείας στην ψυχή, εκεί όπου το βιβλίο και ο λόγος μπορεί να μη φτάσουν ποτέ. Στην εποχή μας που η εκπαίδευση δοκιμάζεται, που η συγκέντρωση σπανίζει και η ουσία συχνά παραμερίζεται από τον εντυπωσιασμό, το θέατρο είναι εκεί και περιμένει τους δασκάλους να το αξιοποιήσουν, σαν μια αλυσίδα που ενώνει γενιές, ιδέες, αιώνες και ψυχές. Που κρατά ακόμη τον άνθρωπο στο κέντρο. Εκεί ακριβώς που αρχίζει το μάθημα.
Καλή σχολική χρονιά!
Δημιουργώντας ήθος, το θέατρο καθοδηγούσε τον άνθρωπο. Σε στοχασμό, σε κριτική ικανότητα, σε εσωτερική ωρίμανση… Η αγωγή που προσέφερε ήταν συνολική, γιατί συνέδεε το λόγο, τη μουσική και τη δράση. Η λογική συναντούσε το συναίσθημα, το συναίσθημα μετασχηματιζόταν σε σκέψη και μέσα από αυτήν τη δυναμική αλληλεπίδραση διαμορφώνονταν ολοκληρωμένοι πολίτες. Αυτή η αγωγή της σκέψης και του συναισθήματος γέννησε την ψυχαγωγία μία διαδικασία παιδείας που οδηγούσε την ψυχή σε βαθύτερη κατανόηση και ισορροπία.
Μέσα από την τραγωδία ο θεατής μάθαινε να αναμετριέται με τα πάθη του και να τα μεταμορφώνει σε κρίση και αυτοσυγκράτηση. Η διαδικασία αυτή οδηγούσε στην κάθαρση, στην ψυχολογική εκτόνωση που απελευθέρωνε και ελάφραινε την ψυχή. Μέσα από την κωμωδία αναγνώριζε τις αδυναμίες του και μάθαινε να τις αντιμετωπίζει με ελαφρότητα και σύνεση. Έτσι η ψυχαγωγία από παιδεία της ψυχής, οργανικό τμήμα της συνολικής αγωγής του ανθρώπου, γινόταν και θεραπεία, μια λέξη που αρχικά σήμαινε φροντίδα και περιποίηση, από το ρήμα «θεραπεύω» που υποδηλώνει την υπηρεσία προς τον άλλο, τη μέριμνα για την υγεία και την ισορροπία του.
Αυτή η έννοια βρίσκει το πιο χαρακτηριστικό της παράδειγμα στην Επίδαυρο. Εκεί, το περίφημο θέατρο δεν στήθηκε απομονωμένο, αλλά μέσα στο μεγάλο Ασκληπιείο, το σπουδαιότερο θεραπευτικό κέντρο της αρχαιότητας. Η παρακολούθηση των παραστάσεων αποτελούσε μέρος της συνολικής φροντίδας, της θεραπείας. Όπως τα λουτρά, η διατροφή, οι ενυπνιάσεις (εγκοιμήσεις) και οι τελετουργίες του ιερού, έτσι και η συγκίνηση από κοινού στο θέατρο συνέβαλλε στην ίαση. Το θέατρο, λοιπόν, υπήρξε αγωγή και ψυχαγωγία, αλλά ταυτόχρονα και θεραπεία με την κυριολεκτική της έννοια: φροντίδα του σώματος και της ψυχής. Το σχολείο των Ελλήνων για αιώνες.
Από αυτό το σχολείο διδάχθηκε όλη η Ευρώπη, και όχι μόνον στην πρακτική του θεάτρου, αλλά και στη γλώσσα, αφού το λεξιλόγιο του θεάτρου μεταφέρθηκε σχεδόν αυτούσιο μέσω των λατινικών στις ευρωπαϊκές γλώσσες: theatre, tragedy, comedy, αλλά και therapy, hypocrisy… Από αυτό το σχολείο μπορούμε να διδαχθούμε ακόμη και σήμερα. Και δεν αναφέρομαι στον προφανή εκπαιδευτικό χαρακτήρα των αρχαίων δραμάτων, αλλά από τη μίμηση στην τάξη. Ειδικά στο απαιτητικό μάθημα των αρχαίων Ελληνικών, δίνοντας στα παιδιά ρόλους, τα μεταμορφώνουμε. Το θέατρο λειτουργεί υποσυνείδητα, οι αιώνες της εμπειρίας του λειτουργούν ανώδυνα και ευεργετικά και τα παιδιά απολαμβάνουν να υποκρίνονται θεούς και ήρωες, δυνατούς, βασανισμένους, νικητές και ηττημένους και ασυναίσθητα μαθαίνουν.
Και κάπως έτσι, ο κύκλος κλείνει. Το θέατρο, από τις πλαγιές της Επιδαύρου μέχρι την τελευταία σχολική αίθουσα, παραμένει μια πράξη βαθιά παιδευτική και αποτελεί ένα διαχρονικό εργαλείο που μορφώνει χωρίς απαραιτήτως να διδάσκει και που καλλιεργεί χωρίς να επιβάλλει. Είναι το άγγιγμα της παιδείας στην ψυχή, εκεί όπου το βιβλίο και ο λόγος μπορεί να μη φτάσουν ποτέ. Στην εποχή μας που η εκπαίδευση δοκιμάζεται, που η συγκέντρωση σπανίζει και η ουσία συχνά παραμερίζεται από τον εντυπωσιασμό, το θέατρο είναι εκεί και περιμένει τους δασκάλους να το αξιοποιήσουν, σαν μια αλυσίδα που ενώνει γενιές, ιδέες, αιώνες και ψυχές. Που κρατά ακόμη τον άνθρωπο στο κέντρο. Εκεί ακριβώς που αρχίζει το μάθημα.
Καλή σχολική χρονιά!