της Ευγενίας Μανωλίδου
Στην αρχαία Ελλάδα η μουσική δεν ήταν μια μορφή τέχνης όπως τη θεωρούμε σήμερα, αλλά τρόπος ζωής, στοιχείο της παιδείας, της αγωγής, της σκέψης. Ήταν παρούσα σε όλες τις εκδηλώσεις των ανθρώπων: στις γιορτές, στο θέατρο, στους αγώνες, στη μάχη, στα συμπόσια, στη θρησκεία, η μουσική συνόδευε για να δίνει τη δύναμη και να μορφώνει την ψυχή.
Οι Έλληνες πίστευαν πως η μουσική ήταν δώρο των θεών, δώρο βαθύ και πολύτιμο. «Σεμνή κατὰ πάντα ἡ Μουσικὴ θεῶν εὕρημα οὖσα» μας λέει ο Πλούταρχος. Πίσω από κάθε τέχνη, πίσω ακόμη και από τη φιλοσοφία και την επιστήμη, στεκόταν μια Μούσα. Οι Μούσες, εννέα θυγατέρες του Διός και της Μνημοσύνης, προσωποποιούσαν την ίδια την έμπνευση, όχι μόνο της μουσικής αλλά και της ποίησης, της ιστορίας, των μαθηματικών, της αστρονομίας.
Η μουσική, άλλωστε, δεν μπορούσε να υπάρξει χωρίς μνήμη, ήταν κόρες της Μνημοσύνης: «Μνημοσύνης καὶ Ζηνὸς ἐριγδούποιο θύγατρες, Μοῦσαι Πιερίδες, μεγαλώνυμοι, ἀγλαόφημοι…» διαβάζουμε στον Ορφικό Ύμνο των Μουσών. Αυτή η αρμονία λόγου και ήχου αποτυπωνόταν σε κάθε πτυχή της παιδείας. Τα παιδιά μάθαιναν να παίζουν λύρα και αυλό, να τραγουδούν ποιήματα του Ομήρου και της Σαπφούς, να ασκούνται στον ρυθμό, στο μέτρο, στην εσωτερική ακρίβεια του λόγου και της μουσικής. Ο φιλόμουσος δεν ήταν εκείνος που «αγαπούσε» τη μουσική. Ήταν ο καλλιεργημένος άνθρωπος, ο άνθρωπος που αγαπούσε την παιδεία.
Από τα έπη του Ομήρου έως τα κείμενα του Πλάτωνα, η μουσική είναι μέσο διαμόρφωσης χαρακτήρα, αγωγής και εσωτερικής αρμονίας. Η μυθική της καταγωγή μαρτυρά πολλά. Ο Ερμής, ακόμη βρέφος, κατασκευάζει την πρώτη λύρα από το καύκαλο μιας χελώνας. Ο Απόλλων, θεός του φωτός, της μαντικής και της μουσικής, τη δέχεται ως δώρο και γίνεται ο προστάτης της αρμονίας και της παιδείας. Γύρω του οι Μούσες υμνούν τον κόσμο με τη δύναμη του λόγου και του ρυθμού.
Η μουσική προηγείται ακόμη και της φιλοσοφίας, όχι γιατί είναι ανώτερη, αλλά γιατί διδάσκει τον ρυθμό, την πειθαρχία και την αρμονία μέσα από το βίωμα. Τα παιδιά στην αρχαιότητα μάθαιναν λύρα, αυλό και ρυθμικά μέτρα, μαζί με γραφή, αριθμητική και γυμναστική. Η μουσική αγωγή ήταν ουσιαστικό μέρος της παιδείας. Κύλικες όπως αυτός του Δουρίδος, που απεικονίζει έναν νέο να μελετά τη λύρα του, αποκαλύπτουν το ήθος της μάθησης: προσήλωση, αρμονία, εσωτερική πειθαρχία. «Μη ζώην μετ’ ἀμουσίας», μας λέει ο Ευριπίδης στον Ηρακλή – να μη ζει κανείς χωρίς μουσική, ή αλλιώς, χωρίς τις Μούσες, δηλαδή χωρίς παιδεία γενικώς.
Σήμερα, χιλιάδες χρόνια μετά, η μουσική συνεχίζει να μας συνοδεύει, να μας καθρεφτίζει, να μας ανυψώνει. Σε μια εποχή που όλα αλλάζουν τόσο γρήγορα, η Παγκόσμια Ημέρα Μουσικής είναι μια ευκαιρία να θυμηθούμε τι σημαίνει για εμάς η μουσική, αλλά και πώς την τιμούμε. Χαίρετε καὶ ᾄδετε! Εἰς ἔτη πολλά τοῖς μουσικοῖς τε καὶ φιλομούσοις! Η Ελληνική Αγωγή προσφέρει δωρεάν στα σχολεία, σε όλες τις βαθμίδες, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Η μουσική στην Αρχαία Ελλάδα: ήχοι, μύθοι και πολιτισμός», διαμορφωμένο ειδικά για κάθε τάξη. Μέσα από ήχο, εικόνα και δραστηριότητα, τα παιδιά γνωρίζουν τη μουσική, τα όργανα και τη σημασία της παιδείας στην αρχαιότητα.
Μάθετε περισσότερα: https://ellinikiagogi.gr/ekpaideftika-programmata-gia-scholeia/i-mousiki-stin-archaia-ellada-ichoi-mythoi-kai-politismos/
Σκηνή σχολείου. Κύλικας του Δούριδος
Δούρις, Αρχές 5ου αι. π.Χ.
Ερυθρόμορφη κύλιξ με παράσταση διδασκαλίας και μουσικής αγωγής.
Κλασική Εποχή – Πρώιμη φάση
Βερολίνο, Staatliche Museen – Antikensammlung