Η ανωνυμία στα social media: Το σύγχρονο δαχτυλίδι του Γύγη

Ένας απλός βοσκός βρίσκει ένα μαγικό δαχτυλίδι που του χαρίζει την ικανότητα να γίνεται αόρατος. Απαλλαγμένος από κάθε έλεγχο και λογοδοσία, ο Γύγης σαγηνεύει τη βασίλισσα, σκοτώνει τον βασιλιά και καταλαμβάνει τον θρόνο της Λυδίας. Ο μύθος χρησιμοποιείται από τον Πλάτωνα ως αφορμή για ένα καίριο ερώτημα: αν ο άνθρωπος μπορούσε να πράττει χωρίς να υφίσταται συνέπειες, θα επέλεγε το δίκαιο ή θα παραδιδόταν στην αδικία;

Δύο χιλιετίες αργότερα, το «δαχτυλίδι του Γύγη» μοιάζει να έχει βρει τη σύγχρονη εκδοχή του: την ανωνυμία στα κοινωνικά δίκτυα. Η ψηφιακή αορασία προσφέρει στους χρήστες την ψευδαίσθηση ότι μπορούν να πουν ή να κάνουν ό,τι θέλουν, χωρίς κοινωνικό έλεγχο ή τιμωρία. Οι έρευνες δείχνουν πως η ανωνυμία συνδέεται συχνά με φαινόμενα επιθετικότητας και διαδικτυακού εκφοβισμού (Anonymity and its role in digital aggression, 2023). Παράλληλα, το λεγόμενο online disinhibition effect (διαδικτυακή άρση αναστολών) εξηγεί γιατί οι άνθρωποι αισθάνονται πιο ελεύθεροι να εκφραστούν άκομψα ή ακόμη και βάναυσα, όταν κρύβονται πίσω από την οθόνη.

Ωστόσο, η ανωνυμία δεν οδηγεί πάντοτε στη βία. Σε ορισμένες περιπτώσεις ενθαρρύνει την ειλικρινή έκφραση, ιδιαίτερα σε θέματα που θεωρούνται κοινωνικά ευαίσθητα. Μία πρόσφατη μελέτη μάλιστα υποστηρίζει ότι η ανωνυμία μπορεί να ενισχύσει και τον ηθικό λόγο, δίνοντας σε άτομα το θάρρος να τοποθετηθούν δημόσια χωρίς τον φόβο κοινωνικής απόρριψης (Are we braver in cyberspace?, 2023). Το ζήτημα λοιπόν δεν είναι η ανωνυμία καθεαυτή, αλλά το πώς διαμορφώνεται η ηθική στάση των χρηστών μέσα σε αυτήν.

Εδώ ακριβώς αποκτά σημασία η παιδεία και ειδικότερα, η φιλοσοφία. Όπως ο Πλάτων θέτει το ερώτημα της δικαιοσύνης πέρα από τον φόβο της τιμωρίας, έτσι και οι νέοι σήμερα χρειάζονται τα εργαλεία για να διαμορφώνουν συνείδηση και κρίση ανεξάρτητα από την «αορασία» των κοινωνικών δικτύων. Η επαφή με τα φιλοσοφικά κείμενα, ακόμη και σε στοιχειώδη βαθμό, διδάσκει στους εφήβους να σκέφτονται κριτικά, να αναζητούν την αλήθεια και να κατανοούν τις συνέπειες των πράξεών τους.