της Ευγενίας Μανωλίδου
Σεπτέμβριος. Ο μήνας που σηματοδοτεί για τα παιδιά την αρχή της σχολικής χρονιάς, είναι ταυτόχρονα και ο μήνας κατά τον οποίο συνέβησαν ίσως οι σπουδαιότερες μάχες της παγκόσμιας ιστορίας: η μάχη του Μαραθώνα το 490 π.Χ., η μάχη των Θερμοπυλών και η ναυμαχία της Σαλαμίνος το 480 π.Χ.
Η μνήμη τους παραμένει ζωντανή δύο χιλιάδες πεντακόσια χρόνια αργότερα στην διεθνή βιβλιογραφία. Κι όμως, αν ρωτήσουμε έναν σημερινό μαθητή πώς γνωρίζει αυτές τις μάχες, τις περισσότερες φορές θα μας μιλήσει για μια κινηματογραφική ταινία του Χόλυγουντ και όχι για το σχολικό του βιβλίο. Οι εικόνες της μεγάλης οθόνης είναι πράγματι εντυπωσιακές, συχνά όμως επισκιάζουν την ουσία. Το αποτέλεσμα είναι τα παιδιά να απομνημονεύουν εντυπωσιακές σκηνές αλλά να χάνουν τη βαθύτερη κατανόηση του ιστορικού νοήματος. Και ειδικά στην Ελλάδα, αυτό αποκτά ιδιαίτερη σημασία.
Η αλήθεια είναι πως στα σχολικά εγχειρίδια οι μάχες αυτές παρουσιάζονται καθαρά, με περιγραφή και βασικές πηγές, ωστόσο συνήθως μέσα σε λίγες μόνο σελίδες και σε κάποιες περιπτώσεις, μόνον σε μερικές γραμμές. Η διδασκαλία τους μένει στη ροή των γεγονότων και δεν φτάνει να δείξει στα παιδιά ότι δεν πρόκειται μόνον για στρατιωτικές αναμετρήσεις σαν όλες τις άλλες, αλλά για μοναδικές στιγμές όπου οι ελεύθεροι πολίτες αποφάσισαν συνειδητά να υπερασπιστούν την ανεξαρτησία τους, βάζοντας την ελευθερία πάνω από τη ζωή τους. Ο Μαραθώνας δεν ήταν «η πρώτη νίκη κατά των Περσών» όπως αναφέρει το σχολικό βιβλίο, ήταν η στιγμή που οι Αθηναίοι και οι Πλαταιείς απέδειξαν πως η ελευθερία αξίζει κάθε θυσία. Οι Θερμοπύλες δεν ήταν «ηρωική ήττα», ήταν η εκούσια αυτοθυσία του Λεωνίδα και των συμπολεμιστών του για να εμψυχώσουν και να δώσουν χρόνο στους υπόλοιπους Έλληνες. Η Σαλαμίνα δεν ήταν πολεμική σύγκρουση, ήταν το αποτέλεσμα της στρατηγικής ευφυΐας του Θεμιστοκλή, όπου η αποφασιστικότητα και η ενότητα ακύρωσαν την υπεροπλία του αντιπάλου και δημιούργησαν παράδειγμα προς διδασκαλία και μίμηση στις στρατιωτικές σχολές του κόσμου.
Αν θέλουμε αυτές οι στιγμές να γίνουν αληθινά κτήμα των μαθητών μας, χρειάζεται να τις ζωντανέψουμε με τρόπο βιωματικό. Να φέρουμε στην τάξη τη φωνή του Ηροδότου, τους στίχους του Σιμωνίδη, το δράμα του Αισχύλου, το ποίημα του Καβάφη. Να προτρέψουμε τα παιδιά να μιμηθούν και να επαναλάβουν τους λόγους και τα επιγράμματα που έχουμε την τύχη να έχουν διασωθεί και να τα γνωρίζουμε, γιατί όχι, στα Αρχαία Ελληνικά. Να δείξουμε στους μαθητές πως η ιστορία των Ελλήνων είναι η ψυχή τους χαραγμένη σε μνημεία, αποτυπωμένη σε έργα τέχνης και σε στίχους ποιητών. Να σταθούμε μαζί τους πάνω στους χάρτες, να δούμε πώς το ίδιο το τοπίο, η γεωγραφία της Ελλάδος που στα περισσότερα μέρη παραμένει η ίδια μέχρι σήμερα, οδηγεί στη στρατηγική επιλογή. Να αναζητήσουμε πώς οι Έλληνες τόλμησαν και εφάρμοσαν λύσεις μέσα σε αδιέξοδα. Και, όπου είναι δυνατό, να επισκεφθούμε τους τόπους της μνήμης, να δούμε το Τύμβο στον Μαραθώνα, το στενό των Θερμοπυλών, τα νερά της Σαλαμίνας. Εκεί τα παιδιά κατανοούν καλύτερα γιατί αυτά τα γεγονότα που συνέβαλαν στη δημιουργία του δυτικού πολιτισμού, και γι᾽αυτό τα λέμε «σύμβολα», μία από τις εκατοντάδες λέξεις που μεταφέρθηκαν αυτούσιες στις γλώσσες του κόσμου, γιατί ήταν αδύνατον να μεταφραστεί, όπως και τα στρατηγικά τεχνάσματα των πολυμήχανων στρατηγών, αδύνατον να επαναληφθούν.
Δεν είναι κακό να αγαπούν τα παιδιά τις ταινίες και εάν μαθαίνουν από αυτές, ακόμη καλύτερα. Είναι όμως κρίμα να μείνει η ιστορική μας κληρονομιά μόνο σε αυτές. Ας γίνει ο Σεπτέμβριος ένας μήνας αφιερωμένος στις μεγάλες μάχες, ένα δυνατό σχολικό ξεκίνημα με τρόπο που θα εμπνεύσει για να μείνει και στη μνήμη των παιδιών, όπου η ευφυία, η ανδρεία και η ενότητα των Ελλήνων οδήγησαν στο υπέρτατο αγαθό, που για τον Έλληνα δεν είναι η ζωή, αλλά η Ελευθερία.
Η αλήθεια είναι πως στα σχολικά εγχειρίδια οι μάχες αυτές παρουσιάζονται καθαρά, με περιγραφή και βασικές πηγές, ωστόσο συνήθως μέσα σε λίγες μόνο σελίδες και σε κάποιες περιπτώσεις, μόνον σε μερικές γραμμές. Η διδασκαλία τους μένει στη ροή των γεγονότων και δεν φτάνει να δείξει στα παιδιά ότι δεν πρόκειται μόνον για στρατιωτικές αναμετρήσεις σαν όλες τις άλλες, αλλά για μοναδικές στιγμές όπου οι ελεύθεροι πολίτες αποφάσισαν συνειδητά να υπερασπιστούν την ανεξαρτησία τους, βάζοντας την ελευθερία πάνω από τη ζωή τους. Ο Μαραθώνας δεν ήταν «η πρώτη νίκη κατά των Περσών» όπως αναφέρει το σχολικό βιβλίο, ήταν η στιγμή που οι Αθηναίοι και οι Πλαταιείς απέδειξαν πως η ελευθερία αξίζει κάθε θυσία. Οι Θερμοπύλες δεν ήταν «ηρωική ήττα», ήταν η εκούσια αυτοθυσία του Λεωνίδα και των συμπολεμιστών του για να εμψυχώσουν και να δώσουν χρόνο στους υπόλοιπους Έλληνες. Η Σαλαμίνα δεν ήταν πολεμική σύγκρουση, ήταν το αποτέλεσμα της στρατηγικής ευφυΐας του Θεμιστοκλή, όπου η αποφασιστικότητα και η ενότητα ακύρωσαν την υπεροπλία του αντιπάλου και δημιούργησαν παράδειγμα προς διδασκαλία και μίμηση στις στρατιωτικές σχολές του κόσμου.
Αν θέλουμε αυτές οι στιγμές να γίνουν αληθινά κτήμα των μαθητών μας, χρειάζεται να τις ζωντανέψουμε με τρόπο βιωματικό. Να φέρουμε στην τάξη τη φωνή του Ηροδότου, τους στίχους του Σιμωνίδη, το δράμα του Αισχύλου, το ποίημα του Καβάφη. Να προτρέψουμε τα παιδιά να μιμηθούν και να επαναλάβουν τους λόγους και τα επιγράμματα που έχουμε την τύχη να έχουν διασωθεί και να τα γνωρίζουμε, γιατί όχι, στα Αρχαία Ελληνικά. Να δείξουμε στους μαθητές πως η ιστορία των Ελλήνων είναι η ψυχή τους χαραγμένη σε μνημεία, αποτυπωμένη σε έργα τέχνης και σε στίχους ποιητών. Να σταθούμε μαζί τους πάνω στους χάρτες, να δούμε πώς το ίδιο το τοπίο, η γεωγραφία της Ελλάδος που στα περισσότερα μέρη παραμένει η ίδια μέχρι σήμερα, οδηγεί στη στρατηγική επιλογή. Να αναζητήσουμε πώς οι Έλληνες τόλμησαν και εφάρμοσαν λύσεις μέσα σε αδιέξοδα. Και, όπου είναι δυνατό, να επισκεφθούμε τους τόπους της μνήμης, να δούμε το Τύμβο στον Μαραθώνα, το στενό των Θερμοπυλών, τα νερά της Σαλαμίνας. Εκεί τα παιδιά κατανοούν καλύτερα γιατί αυτά τα γεγονότα που συνέβαλαν στη δημιουργία του δυτικού πολιτισμού, και γι᾽αυτό τα λέμε «σύμβολα», μία από τις εκατοντάδες λέξεις που μεταφέρθηκαν αυτούσιες στις γλώσσες του κόσμου, γιατί ήταν αδύνατον να μεταφραστεί, όπως και τα στρατηγικά τεχνάσματα των πολυμήχανων στρατηγών, αδύνατον να επαναληφθούν.
Δεν είναι κακό να αγαπούν τα παιδιά τις ταινίες και εάν μαθαίνουν από αυτές, ακόμη καλύτερα. Είναι όμως κρίμα να μείνει η ιστορική μας κληρονομιά μόνο σε αυτές. Ας γίνει ο Σεπτέμβριος ένας μήνας αφιερωμένος στις μεγάλες μάχες, ένα δυνατό σχολικό ξεκίνημα με τρόπο που θα εμπνεύσει για να μείνει και στη μνήμη των παιδιών, όπου η ευφυία, η ανδρεία και η ενότητα των Ελλήνων οδήγησαν στο υπέρτατο αγαθό, που για τον Έλληνα δεν είναι η ζωή, αλλά η Ελευθερία.